روغن موتور یکی از مهمترین و شاید بتوان گفت حیاتی‌ترین سیال داخل پیشرانه خودرو است که به‌طور مستقیم در کارکرد صحیح و درست موتور نقش دارد. این سیال اما پس از مدتی باید تعویض شود تا موتور خودرو بتواند بدون مشکل به کارکرد خود ادامه دهد؛ بنابراین، زمان تعویض روغن موتور بسیار مهم خواهد بود و اگر مورد غفلت قرار گیرد می‌تواند آسیب‌هایی جدی به پیشرانه وارد کند. ازاین‌رو، در ادامه ابتدا با وظایف روغن موتور و سپس با زمان تعویض مناسب آن آشنا خواهیم شد.
وظایف روغن موتور
روغن موتور سه وظیفه حیاتی دارد که عبارت‌اند از:
- روانکاری
- خنک کردن
- تمیز کردن
1- روانکاری قطعات
اصلی‌ترین وظیفه روغن موتور روانکاری و جلوگیری از سایش قطعات است. در موتور خودرو قطعات متحرک زیادی وجود دارد که با سرعت در کنار هم در حال کار هستند و اگر بدون روانکاری باهم اصطکاک داشته باشند پس از مدتی بسیار کوتاه از بین خواهند رفت.
2- خنک کردن قطعات
پیشرانه هنگام کار گرما تولید می‌کند و قطعات داخلی آن داغ می‌شوند. هرچند وظیفه اصلی خنک کردن موتور بر عهده آب و رادیاتور است اما بخشی از این کار هم توسط روغن انجام می‌شود. روغن موتور با جریان بین قطعات به کاهش حرارت ناشی از احتراق و اصطکاک کمک می‌کند.
3- تمیز کردن قطعات
یکی از وظایف مهم روغن موتور که شاید کمتر به آن توجه شده باشد تمیز کردن قطعات موتور است. روغن موتور رسوبات ریزی که در موتور جمع شده‌اند را پاک کند. این رسوبات می‌توانند گردوغبار یا دوده‌های ناشی از احتراق باشند. جریان روغن موتور به‌طور مداوم این رسوبات را به فیلتر روغن می‌برد و در آنجا محبوس می‌کند.
زمان مناسب تعویض روغن موتور
به‌طورکلی، زمان دقیقی برای تعویض روغن نمی‌توان ذکر کرد که برای همه خودروها صدق کند زیرا این زمان بسته به نوع روغن، شرایط رانندگی و نوع پیشرانه می‌تواند متفاوت باشد. به‌عنوان‌مثال، کسانی که بیشتر در ترافیک رانندگی می‌کنند و زمان زیادی خودرو را در حالت سکون روشن نگه می‌دارند، برای تعویض روغن صرفاً نباید به میزان کارکرد اکتفا کرد و باید زودتر از موعد مقرر برای تعویض روغن اقدام کنند. همچنین خودروهایی که بیشتر در محیط‌های آلوده و پر گردوخاک تردد دارند زودتر به تعویض روغن نیاز خواهند داشت.
علاوه بر این، همان‌طور که اشاره شد، نوع موتور هم در این موضوع دخیل است زیرا در پیشرانه‌های توربوشارژ به دلیل حساسیت بالاتر، روغن باید زودتر از موتورهای تنفس طبیعی عوض شود؛ و درنهایت، زمان تعویض روغن به نوع روغنی که استفاده می‌شود هم بستگی دارد زیرا هرچند به‌طورمعمول هر 5 تا 7 هزار کیلومتر به‌عنوان زمان مناسب تعویض روغن اعلام می‌شود اما برخی روغن‌ها در بازار موجود است که حتی تا 15 هزار کیلومتر هم نیازی به تعویض نخواهند داشت.
نشانه‌های فرارسیدن زمان تعویض روغن موتور
همان‌طور که گفتیم، به‌طور دقیق نمی‌توان زمانی برای تعویض روغن اعلام کرد و این زمان بسته به عوامل مختلفی که ذکر شد می‌تواند متفاوت باشد؛ بنابراین، برای فهمیدن زمان مناسب تعویض روغن موتور خودروی خود، بهتر است به نشانه‌ها و علائمی توجه کنید که در ادامه خواهیم گفت.
1- صدای سوپاپ هنگام روشن شدن موتور
پمپ روغن در پیشرانه، روغن را به همه قسمت‌های موتور می‌رساند. این روغن برای اینکه راحت به تمام قطعات برسد، باید تمیز و روان باشد. پس از چند وقت اما روغن به دلیل گرما و همچنین جذب دوده‌های ناشی از احتراق، کثیف و سیاه می‌شود. روغن کثیف سنگین‌تر شده و حرکت آن داخل پیشرانه سخت‌تر هم می‌شود. به همین دلیل، هنگام روشن کردن و سرد بودن پیشرانه، صدایی شبیه به تیک‌تاک از مجموعه سوپاپ به گوش شما خواهد خورد چون روغن کثیف زمان بیشتری نیاز دارد تا جریان پیدا کرده و مجموعه سوپاپ‌ها را روانکاری کند.
2- کاهش شتاب خودرو
پیشرانه که به‌خوبی روانکاری شده باشد، بدون مشکل می‌تواند کار خود را انجام دهد، ازاین‌رو زمانی که روغن کهنه و کثیف می‌شود، پیشرانه به‌خوبی قادر نیست قطعات در حال حرکت را روانکاری کرده و درنتیجه، نمی‌تواند به نرمی حالت عادی کار کند. در این وضعیت، شتاب خودرو کاهش پیدا می‌کند و احساس خواهید کرد قدرت پیشرانه کم شده است.
3- شنیده شدن صدای ضربات متوالی از موتور
اگر هنگام کار کردن پیشرانه صدای ضربه‌های متوالی از آن شنیده می‌شود، علت آن ممکن است روغن کهنه و کثیفی باشد که نهایتاً می‌تواند منجر به خراب شدن یاتاقان‌های متحرک شود. این مشکل باعث لرزش پیشرانه هنگام درجا کار کردن شده و با افزایش دور موتور، صدای ضربات بلندتر خواهد شد.
4- روشن شدن چراغ روغن
وقتی سطح روغن موتور کاهش پیدا کرده و فشار روغن داخل موتور آن‌قدر پایین آمده باشد که پیشرانه نتواند به‌درستی کار کند، چراغ روغن روشن خواهد شد. روشن شدن این چراغ را هرگز نادیده نگیرید زیرا می‌تواند آسیب‌های بزرگی به قطعات مختلف موتور وارد کند.
آیا سیاه شدن روغن موتور نشانه‌ای برای تعویض آن است؟
خیلی‌ها معتقدند سیاه شدن روغن نشانه خراب شدن و یا از دست رفتن خاصیت آن است اما این تصور اشتباهی است زیرا روغن موتور به‌مرور به دلیل جذب دوده‌ها و رسوبات پیشرانه، سیاه خواهد شد. این یعنی تغییر رنگ روغن پس از مدتی نشانه خوبی است زیرا نشان می‌دهد که روغن به‌خوبی به وظیفه تمیزکاری خود در موتور عمل کرده است؛ بنابراین، تیره شدن رنگ روغن همیشه الزاماً به‌منزله فرارسیدن زمان تعویض آن نیست. این در حالی است که خیلی‌ها فکر می‌کنند تیره شدن رنگ روغن موتور همیشه نشانه فرسودگی یا اشباع شدن بیش‌ازحد روغن موتور از آلاینده‌ها است اما تغییر رنگ روغن موتور می‌تواند ناشی از عواملی نظیر سیکل طبیعی گرم و سرد شدن روغن موتور و یا ذرات دوده موجود در موتور باشد.
نکات مهم در زمان تعویض روغن موتور
هنگام تعویض روغن موتور باید به چند نکته توجه داشته باشید که در ادامه خواهیم گفت:
1- تعویض فیلتر روغن
در زمان تعویض روغن، حتماً فیلتر روغن موتور را هم عوض کنید. (بهترین زمان برای تعویض فیلتر روغن)
2- عدم استفاده از دو نوع روغن مختلف
اگر سطح روغن موتور پایین آماده و باید به آن اضافه شود، به‌هیچ‌عنوان از دو نوع روغن موتور مختلف، استفاده نکنید.
3- خالی کردن روغن از طریق کارتل
گاهی برخی از تعویض روغنی‌ها برای تخلیه روغن از دستگاه مکش روغن از بالا استفاده می‌کنند اما بهتر است روغن از طریق کارتل تخلیه شود تا تمام رسوبات خارج شوند.
سخن پایانی
به‌طورکلی، روغن باکیفیت و تمیز عملکرد خودرو را بهبود می‌بخشد و عمر موتور را افزایش می‌دهد. بسیاری از رانندگان صرفاً به میزان کارکرد خودرو به‌عنوان معیاری برای تعیین زمان تعویض روغن خود متکی هستند، اما عوامل دیگری مانند کیفیت روغن، سن خودرو و نحوه رانندگی نیز در این امر بسیار نقش دارند.