یکی از سیالاتی که در خودرو مورداستفاده قرار می‌گیرد ضدیخ که خاصیت ضدجوش نیز دارد است؛ اما این مایع چه ویژگی‌هایی دارد؟ چرا و چه کاری در انجین خودرو انجام می‌دهد؟ چه زمانی باید تعویض شود؟ در ادامه به همه این سؤالات توسط پتروتکس پاسخ خواهیم داد.
خنک کردن انجین
پیش از آنکه سراغ بررسی ضد یخ برویم بهتر است ابتدا با سیستم خنک‌کننده موتور خودرو آشنا شویم. اساس کار پیشرانه خودرو، انفجار سوخت (بنزین، گازوئیل یا گاز طبیعی) است که از این طریق انرژی تولید می‌کند اما گرما و حرارت هم محصول جانبی این فرایند بوده؛ بنابراین، موتور خودرو باید خنک شود زیرا در غیر این صورت، در اثر احتراق سوخت آن‌قدر داغ خواهد شد که قطعات آن ذوب می‌شوند. برای خنک کردن موتور، از آب یا بهتر بگوییم، مایع خنک‌کننده استفاده می‌شود. این مایع از طریق واتر پمپ در موتور گردش کرده و دمای آن را پایین می‌آورد و سپس به رادیاتور منتقل می‌شود تا توسط جریان هوا و فن خنک شود.
وظیفه ضد یخ
هرچند آب مایع مناسبی برای خنک کردن موتور است اما محدودیت‌هایی دارد و به همین دلیل نمی‌توان از آب خالص برای خنک کردن پیشرانه استفاده کرد.
یکی از مشکلات آب، یخ زدن آن در دمای صفر درجه است. این یعنی در فصل زمستان که دمای هوا به زیر صفر درجه می‌رسد، آب داخل موتور یخ خواهد زد و به دلیل انبساط آب هنگام یخ زدن، می‌تواند آسیب‌های زیادی به موتور وارد کند. دیگر مشکلات آب نیز به جوش آمدن در دمای 100 درجه و همین‌طور ایجاد پوسیدگی در قطعات فلزی موتور است.
اما راه‌حل تمام این مشکلات استفاده از ضدیخ و ضدجوش است. هرچند نام این مایع صرفاً جلوگیری از انجماد آب را نشان می‌دهد اما ضدیخ وظیفه ضدجوش و ضدزنگ را هم در موتور خودرو بر عهده دارد.
ضدیخ معمولاً با پایه اتیلن گلیکول و پروپیلن گلیکول تولید می‌شود. در میانه دهه ۲۰ میلادی برای نخستین بار مصرف اتیلن گلیکول به‌عنوان ماده خنک‌کننده موتور رواج پیدا کرد.
با ضدیخ جلوگیری از انجماد آب رادیات خودرو
اصلی‌ترین و مهم‌ترین وظیفه ضدیخ جلوگیری از یخ زدن آب در هوای سرد است. وقتی این مایع با نسبت مشخصی به آب اضافه می‌شود، نقطه انجماد آن را تا منفی 40 درجه کاهش خواهد داد.
با ضدجوش جلوگیری از جوش آمدن آب رادیات خودرو
ضد یخ همان‌طور که نقطه انجماد را کاهش می‌دهد، می‌تواند نقطه جوش آب را هم تا حدود 120 درجه سانتی‌گراد افزایش دهد؛ بنابراین، در طول تابستان هم باید در خودرو از ضدیخ استفاده کرد تا در گرما موتور جوش نیاورد.
جلوگیری از پوسیدگی با ضد یج و ضد جوش
گردش آب در موتور می‌تواند باعث خوردگی و پوسیدگی قطعات فلزی شود اما ضد یخ مانع از این اتفاق خواهد شد و از قطعات در برابر خوردگی، پوسیدگی و زنگ زدن محافظت خواهد کرد.
نسبت مناسب برای استفاده از ضدیخ
ضدیخ و ضدجوش باید با آب ترکیب شود تا کارایی مناسبی داشته باشد. حداقل نسبت ضدیخ به آب 30 به 70 و حداکثر 60 به 40 خواهد بود.
توجه داشته باشید که هرگز نباید به‌طور کامل و صد درصد از ضدیخ در خودرو استفاده کرد زیرا این مایع هنگام ترکیب با آب کارایی خواهد داشت.
همچنین ضد یخ خالص فاقد ظرفیت حرارتی کافی برای خنک نگه‌داشتن موتور خودرو شما است. درواقع اگر ضد یخ خالص را در سیستم خنک‌کننده بریزید، قابلیت انتقال حرارت تا ۳۵ درصد کاهش می‌یابد. در این شرایط ممکن است به موتور خودرو آسیب برسد که این مشکل در هوای گرم تشدید خواهد شد.
درصد ترکیب ضد یخ و اندازه نسبت آب رادیاتور با نسبت 30 به 70 یعنی ۳۰٪ ضد یخ و ۷۰٪ آب در آب‌وهوای معتدل‌تر عملکرد خوبی دارد؛ اما در اقلیم‌هایی که دما به‌طور مرتب به زیر صفر درجه سانتی‌گراد می‌رسد، میزان ضد یخ باید بیشتر باشد.
بهترین نسبت آب و ضدیخ، 50 به 50 است که تقریباً در هر آب‌وهوایی بهترین نتیجه را دارد. در اقلیم‌هایی که دما برای مدت طولانی‌تری به زیر صفر درجه می‌رسد مخلوط نزدیک به ۶۰ درصد ضد یخ و ۴۰ درصد آب برای جلوگیری از یخ زدن مایع خنک‌کننده رادیاتور مناسب‌تر است.
با این نسبت، نقطه انجماد حدود منفی 45 درجه و نقطه جوش حدود 110 درجه خواهد بود. اگر نسبت ضدیخ به آب از 60 درصد بیشتر شود، هرچند نقطه جوش را افزایش می‌دهد اما نقطه انجماد هم افزایش پیدا می‌کند و کارایی ضدیخ کمتر می‌شود.
چرا باید ضدیخ را تعویض کرد؟
با گذشت زمان، ضدیخ خاصیت اولیه خود را از دست می‌دهد و اسیدی می‌شود. این یعنی با گذشت زمان، ضدیخ بار الکتریکی پیدا کرده و خاصیت ضد خوردگی خود را از دست خواهد داد. در این صورت، پوسیدگی و خوردگی سراغ قطعات موتور خواهد آمد؛ اما با گذشت زمان، علاوه بر از بین رفتن خاصیت ضد خوردگی ضد یخ، خاصیت مقاومت در برابر سرما و گرمای آن‌هم از بین می‌رود.
زمان مناسب تعویض ضدیخ
معمولاً سازندگان خودرو زمان مناسب تعویض ضدیخ را در دفترچه راهنما ذکر می‌کنند اما این زمان به نوع ضدیخی که استفاده می‌شود هم بستگی خواهد داشت. ضدیخ‌های پایه معدنی عمده‌ترین نوع ضد یخ در بازار هستند و مناسب‌ترین زمان تعویض آن‌ها هرسال است درحالی‌که ضدیخ‌های پایه آلی طول عمر بیشتری دارند و زمان تعویض آن‌ها در حدود سه سال است؛ بنابراین، بهترین کار برای فهمیدن زمان تعویض ضدیخ، بررسی میزان اسیدیته آن از طریق نوار تشخیص است. درهرحال، پس از سه سال یا 80 هزار کیلومتر، حتماً ضدیخ را تعویض کنید.
نکاتی در مورد ضد یخ و ضد جوش
- رنگ ضد یخ و ضد جوش هیچ ارتباطی با کیفیت آن ندارد و از روی رنگ نمی‌توان هیچ قضاوتی نسبت به کیفیت این مایع داشت.
- ضدیخ‌های سازنده‌های مختلف را باهم مخلوط نکنید، حتی درصورتی‌که از رنگ یکسانی داشته باشند. این کار ممکن است به سیستم خنک‌کننده خودرو آسیب برساند.
- استاندارد GS1 یکی از معتبرترین استانداردهای جهانی در حوزه تولید ضدیخ به‌حساب می‌آید و سازندگانی که دارای این استاندارد و گواهی باشند تا حدود زیادی می‌توان به کیفیت محصولات آن‌ها اطمینان داشت.