یکی از قطعات سیستم خنک‌کننده پیشرانه خودرو ترموستات است که شاید خیلی به چشم نیاید و حتی برخی آن را غیرضروری بدانند اما نقش مهمی در موتور ایفا می‌کند. در ادامه با ترموستات ماشین و وظایف آن آشنا خواهیم شد.
مقالات مرتبط با این موضوع
- آب رادیاتور چیست؟ آشنایی با نسبت مناسب ترکیب با ضدیخ و زمان تعویض
- ضدیخ و ضدجوش چیست؟ + زمان مناسب تعویض
ترموستات ماشین چیست؟
پیش از پرداختن به ترموستات بهتر است با سیستم خنک‌کننده موتور ماشین آشنا شویم. پیشرانه هنگام کار حرارت زیادی تولید می‌کند که این حرارت باید کنترل شود و این وظیفه بر عهده سیستم خنک‌کننده است که از قطعاتی شامل واتر پمپ، رادیاتور، فن، لوله‌های آب و منبع انبساط تشکیل شده است. پس از روشن شدن موتور، واتر پمپ آب را در اطراف سیلندرها به چرخش درمی‌آورد تا دمای موتور را پایین بیاورد. این آب که پس از مدتی داغ می‌شود، به رادیاتور منتقل خواهد شد تا از طریق فن و جریان هوا خنک شود و دوباره به موتور بازگردد.
اما پیشرانه ماشین برای ارائه عملکرد بهینه، باید در دمای مشخصی کار کند که این یعنی دمای موتور نباید از حد مشخصی پایین‌تر بیاید. این موضوع در بسیاری از پیشرانه‌های مدرن که در دمای بالایی کار می‌کنند اهمیت زیادی دارد و اگر دما کمتر از حد مشخص شود پیشرانه نخواهد توانست عملکرد بهینه خود را داشته باشد که این مشکلاتی مثل افزایش مصرف سوخت و آلایندگی را به دنبال خواهد داشت. برای جلوگیری از این اتفاق، در مدار سیستم خنک‌کننده خودرو ترموستات نصب می‌شود. درواقع، ترموستات قطعه‌ای است که دمای موتور را کنترل کرده و آن را در بازه بهینه به‌صورت پایدار نگه می‌دارد.
اجزای ترموستات خودرو
ترموستات قطعه کوچکی است که از اجزای مختلفی شامل موارد زیر تشکیل شده است:
- سوپاپ یا شیر
- فنر
- پودر مومی
- پیستون فولادی
- واشر
وظیفه ترموستات ماشین
ترموستات درواقع یک شیر کنترل عبور جریان آب است که با تشخیص دمای موتور، مسیر آب را باز کرده یا می‌بندد. وقتی پیشرانه تازه روشن شده و آب داخل مدار خنک است، ترموستات جلوی ورود جریان آب تازه به موتور را می‌گیرد تا آبی که در خود موتور وجود دارد در فضایی محدود چرخش کرده و زودتر گرم شود. پس‌ازاینکه دمای آب به حد مشخص و استاندارد رسید، ترموستات ماشین اجازه ورود آب تازه به موتور را می‌دهد. البته این فرایند فقط مختص هنگامی‌که خودرو روشن می‌شود نیست و در طول زمانی که پیشرانه در حال کار است همواره تکرار می‌شود تا دمای آب در حد استاندارد حفظ شود؛ بنابراین ترموستات در مسیر مدار سیستم خنک‌کننده مانند یک سوپاپ عمل کرده و از این طریق دمای بهینه موتور را کنترل می‌کند.
شیوه کارکرد ترموستات
باز و بسته شدن ترموستات از طریق پور مومی حساس به دما صورت می‌گیرد که داخل محفظه‌ای درون بدنه ترموستات قرار دارد. این موم هنگام بالا رفتن دما، ذوب و منبسط می‌شود و به پیستون فولادی نیرو وارد می‌کند. این فشار پیستون را به سمت پایین هدایت کرده و شیر یا سوپاپ ترموستات خوردو باز می‌شود. بدین ترتیب، آب سرد به سمت موتور هدایت شده و دما را پایین می‌آورد. با کاهش دما، پودر مومی دوباره به حالت جامد قبلی بازمی‌گردد و فنر ترموستات پیستون را به بالا هدایت می‌کند تا شیر دوباره بسته شود.
علائم خرابی ترموستات ماشین چیست
خرابی ترموستات به دو شکل اتفاق می‌افتد. در حالت اول، سوپاپ باز نمی‌شود و درنتیجه آب سرد وارد موتور نخواهد شد. در این صورت، دمای پیشرانه خیلی سریع بالا خواهد رفت که این می‌تواند آسیب‌های جدی به قطعاتی مثل یاتاقان‌ها، رینگ‌ها و پیستون‌ها وارد کند. در حالت دوم، ترموستات باز می‌ماند و سوپاپ بسته نمی‌شود. در این صورت، موتور نمی‌تواند هنگام سرد بودن زود به دمای ایده‌آل برسد و همچنین در هنگام کار هم دمای بهینه موتور حفظ نخواهد شد.
اصلی‌ترین چیزی که می‌تواند خرابی ترموستات را نشان دهد، آمپر آب است. اگر آمپر آب بیشتر از حد معمول بالا برود و یا هنگام سرد بودن موتور آب خیلی دیر داغ شود، نشانه خرابی ترموستات خواهد بود که حالت اول می‌تواند آسیب‌های بزرگی به پیشرانه وارد کند. علاوه بر این، هنگام روشن کردن بخاری ماشین اگر تغییرات دمایی ناگهانی احساس کردید و مثلاً باد بخاری از گرم به سرد یا سرد به گرم تغییر کرد، نشان‌دهندهٔ خرابی ترموستات خودرو است. اگر ترموستات باز مانده باشد نیز باد بخاری خصوصاً هنگام حرکت در جاده‌های باز با سرعت بالا آن‌طور که باید گرم نخواهد شد که این هم خرابی ترموستات را نشان می‌دهد.
دلایل خرابی ترموستات
ترموستات معمولاً عمر بالایی دارد و عوامل چندانی باعث خرابی آن نمی‌شوند اما به‌طورکلی، جنس نامرغوب، پایان یافتن عمر مفید و اعمال فشار بیش‌ازحد به ترموستات به دلیل وجود مشکلی در سیستم خنک‌کننده خودرو می‌تواند باعث خرابی ترموستات شود. ازآنجایی‌که ترموستات عمر بالایی دارد، زمان مشخص و دقیقی برای تعویض آن وجود ندارد اما چون خرابی و بسته ماندن این قطعه می‌تواند آسیب‌های بزرگی به موتور وارد کند و خرج زیادی روی دست مالک بگذارد، توصیه می‌شود که پس از هر 50 هزار کیلومتر، ترموستات تعویض شود.
برداشتن ترموستات ماشین در تابستان
اشتباه بزرگی که بین رانندگان رواج دارد، برداشتن ترموستات ماشین در فصل تابستان است زیرا معتقدند به خاطر گرمی هوا، نیازی به توقف گردش جریان آب در موتور نیست. این موضوع اما کاملاً اشتباه است زیرا همان‌طور که گفته شد، سیستم خنک‌کننده خودرو باید در دمای مشخصی کار خود را انجام دهد و در صورت برداشتن ترموستات، این دما به هم خواهد خورد. اگر دمای موتور کمتر یا بیشتر از حد تعیین‌شده باشد، سیستم خنک‌کننده نمی‌تواند عملکرد بهینه و درستی داشته باشد. برداشتن ترموستات ماشین در تابستان باعث می‌شود در شرایطی که هوا خنک‌تر است مثل صبح زود یا شب، موتور سرد بماند و کارایی درستی نداشته باشد. علاوه بر این، برداشتن ترموستات می‌تواند داغ کردن بیش‌ازحد موتور را هم به دنبال داشته باشد زیرا گردش آب در موتور توسط این قطعه کنترل می‌شود و در نبود آن، آب با جریانی بیشتر از حالت معمولی گردش پیدا می‌کند و درنتیجه، رادیاتور نمی‌تواند به‌خوبی عملیات خنک‌کنندگی را انجام دهد.