گیربکس اتوماتیک خودرو از قطعات مختلفی تشکیل شده است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها چیزی است که در ایران به آن ساعت گیربکس اتومات گفته می‌شود است. به این قطعه لقب مغز گیربکس را نیز می‌دهند زیرا تمام عملکرد گیربکس اتوماتیک مثل تعویض دنده توسط این قطعه صورت می‌گیرد. در ادامه بیشتر با ساعت گیربکس آشنا خواهیم شد.
ساعت گیربکس اتوماتیک چیست؟
ساعت گیربکس اتومات را می‌توان مغز و فرمان دهنده‌ای دانست که از طریق آن گیربکس در حالت‌های مختلف قرار می‌گیرد. این قطعه قبلاً از چدن ساخته می‌شد اما به دلیل وزن سنگین، بعداً آلومینیومی شد. ساعت گیربکس دارای مجراهای تودرتویی است که جریان روغن گیربکس اتوماتیک از آن‌ها عبور می‌کند. هرچه تعداد دنده‌های گیربکس بیشتر باشد، این مجراها هم پیچیده‌تر و بیشتر خواهد بود. مسیرهای موجود در این قطعه توسط شیرهایی کنترل می‌شود که در گذشته مکانیکی بودند اما به‌مرور زمان و با اضافه شدن ECU و TCU (ماژول کنترل گیربکس) به خودروها، شیرهای برقی جایگزین آن‌ها شدند تا کنترل بهتر و دقیق‌تری روی مکانیسم تعویض دنده حاکم باشد. ازآنجایی‌که ساعت گیربکس اتومات به روغن نیاز دارد، در کارتل روغن گیربکس نصب می‌شود.
وظیفه ساعت گیربکس اتوماتیک
ساعت گیربکس اتوماتیک وظیفه کنترل جریان روغن گیربکس اتومات و تنظیم فشار هیدرولیکی کلاچ‌ها و باندهای مختلفی که دنده‌ها را درگیر و جدا می‌کنند را به عهده دارد. ساعت گیربکس اتومات توسط یک سری شیر برقی و سنسور به ماژول کنترل گیربکس (TCM) متصل می‌شود. هنگامی‌که TCM سیگنال‌هایی را از سنسورهای مختلف در خودرو دریافت می‌کند، سیگنال‌های الکتریکی را به شیر برقی در ساعت گیربکس ارسال می‌کند تا کلاچ یا باند صحیح را برای نسبت دنده موردنظر فعال کند. ساعت گیربکس شامل یک سری سوپاپ، ساچمه و فنر است که باهم کار می‌کنند تا جریان روغن گیربکس اتوماتیک را کنترل کنند. TCM یا ماژول کنترل گیربکس قطعه‌ای الکترونیکی است که وظیفه کنترل عملکرد گیربکس اتوماتیک را بر عهده دارد. TCM سیگنال‌هایی را از سنسورهای مختلف خودرو مثل سنسورهای سرعت، سنسور موقعیت دریچه گاز و ماژول کنترل موتور دریافت می‌کند. بر اساس این سیگنال‌ها، TCM تعیین می‌کند که چه زمانی و چگونه دنده‌ها را در گیربکس تعویض کند.
ساعت گیربکس اتومات چگونه کار می‌کند؟
ساعت گیربکس اساساً یک مرکز کنترل هیدرولیکی برای گیربکس است. هنگامی‌که راننده دنده‌ای را انتخاب می‌کند، TCM از اطلاعاتی که از سنسورهای مختلف خودرو دریافت می‌کند، برای تعیین نسبت دنده موردنظر استفاده می‌کند و سیگنالی را به شیر برقی مناسب در ساعت گیربکس ارسال می‌کند تا یک شیر را باز یا بسته کند. هر شیر برقی مدار هیدرولیک خاصی را در گیربکس کنترل می‌کند. هنگامی‌که برق شیر برقی متصل است، یک سوپاپ را باز می‌کند و به روغن انتقال اجازه می‌دهد تا از مدار عبور کند که فشار هیدرولیک را به یک کلاچ یا باند خاص اعمال می‌کند. این باعث می‌شود که کلاچ یا باند درگیر شود و نسبت دنده موردنظر را انتخاب کند. سوپاپ‌ها به مدارهای هیدرولیکی مختلفی متصل می‌شوند و جریان روغن را در بدنه شیر کنترل می‌کنند. ساچمه‌ها توپ‌های فلزی کوچکی هستند که برای مسدود کردن یا اجازه دادن به جریان روغن از بدنه شیر استفاده می‌شوند.
علائم خرابی ساعت گیربکس اتوماتیک چیست؟
ساعت گیربکس اتومات هم مانند هر قطعه دیگری خراب می‌شود و بنابراین بهتر است با علائم خرابی گیربکس و آن آشنا شوید تا در صورت مشاهده، سریعاً نسبت به تعمیرات لازم اقدام کنید تا با هزینه‌های سرسام‌آور تعمیر کلی گیربکس اتوماتیک مواجه نشوید.
پرش دور موتور هنگام تعویض دنده
هنگام تعویض دنده در گیربکس‌های اتوماتیک، دور موتور در یک فرآیند به نسبت آرام، افت می‌کند اما اگر ساعت گیربکس اتومات مشکلی داشته باشد هنگام تعویض دنده، دور موتور به‌صورت ناگهانی و لحظه‌ای افزایش می‌یابد و سپس افت می‌کند.
تأخیر در تغییر حالت گیربکس
زمانی که می‌خواهید موقعیت دسته‌دنده تغییر داده می‌شود، گیربکس باید سریعاً واکنش نشان دهد. برای مثال، هنگامی‌که دسته‌دنده را از حالت خلاص (N) به دنده عقب (R) یا جلو (D) می‌برید، گیربکس باید در زمان کمی در همان حالت موردنظر قرار گیرد. درصورتی‌که این تغییر حالت در گیربکس با تأخیر زیادی بیش از دو ثانیه همراه باشد، احتمال وجود مشکل در ساعت گیربکس وجود خواهد داشت.
مشکل در معکوس دادن
درصورتی‌که خودرو هنگام معکوس دادن با مشکل مواجه شود و یا گیربکس دیرتر از حد نرمال دنده را کم کند، احتمال دارد فشار روغن به‌خوبی وارد ساعت گیربکس اتوماتیک نشود و به همین دلیل تأخیر و یا مشکل در معکوس دادن به وجود آید.
تغییر دنده‌های اشتباه
یکی دیگر از علائم خرابی ساعت گیربکس این است که گیربکس به‌درستی دنده‌ها را تعویض نکند. به‌عنوان‌مثال، زمانی که باید دنده سبک شود، گیربکس یک دنده بالا برود اما پس‌ازآن بلافاصله دنده کم کند و به همان قبلی برگردد. البته این مشکل می‌تواند به دلیل کم بودن روغن گیربکس و خرابی کلاچ‌ها هم باشد.
تنظیم ساعت گیربکس اتوماتیک
به‌مرور زمان در شیر برقی و سوپاپ‌های ساعت گیربکس اصطکاک ایجاد می‌شود و شیارهایی به وجود می‌آیند. در چنین شرایطی سوپاپ نمی‌تواند به بهترین شکل عمل جابه‌جایی روغن را انجام دهد و به همین دلیل ساعت گیربکس اتوماتیک دچار مشکل می‌شود. تشخیص دقیق این مشکل فقط توسط تعمیرکاری ماهر و در حوزه گیربکس اتوماتیک امکان‌پذیر خواهد بود.